همزمان با آغاز فصل امتحانات، بسياري از دانش آموزان، با احساس ناخوشايندي مواجه مي شوند كه با نشانه هايي چون تنش، وحشت و دلهره همراه است. اين حالت در برخي افراد با لرزش در صدا، تعريق، تپش قلب، تنگي و كوتاهي نفس، لكنت زبان و خشكي دهان شروع مي شود و بسته به ميزان پيشرفت آن به ناراحتي هاي گوارشي، حالت تهوع و گاه كاهش سيستم دفاعي بدن مي انجامد. اين حالات نمادي از بروز «اضطراب امتحان» است.
برخي ديگر از صاحبنظران در مورد تعريف اضطراب امتحان مي گويند: «هنگامي كه افراد نسبت به كارآمدي، توانايي و استعداد خود در شرايط امتحان، دچار نگراني و ترديد مي شوند، حالتي توام با پريشاني، هراس، تپش قلب و بي قراري به آنها دست مي دهد كه رفته رفته از توانايي ذهن آنها مي كاهد و در نهايت به «افت تحصيلي» آنها منجر مي شود.
ابتدا لازم است بين انواع اضطراب امتحان تفاوت قائل شويم. به اين ترتيب كه اگر اضطراب دانش آموزان نتيجه عدم آمادگي براي امتحان باشد، واضح است كه اين واكنش، طبيعي و منطقي است و مي تواند موجب احساس مسئوليت و برنامه ريزي بيشتر براي امر آموزش و يادگيري شود. ولي اگر دانش آموزان با وجود مطالعه كافي و داشتن آمادگي براي امتحان، هنوز هم دچار استرس و نگراني هستند، واكنش آنها غيرمنطقي و ناتوان كننده تلقي مي شود.
به اين ترتيب از آن جايي كه اگر نگراني از امتحان، از حد اعتدال خارج شود از توانايي ذهن آدمي مي كاهد و اگر اين حالت درمان نشود به يكي از دلايل اصلي افت تحصيلي مبدل مي شود، لازم است علل و عوامل به وجود آورنده ي اضطراب امتحان به خوبي شناخته شوند و راه كارهاي مناسبي براي رفع آن ارائه شود.
به عقيده صاحب نظران، در به وجود آمدن اضطراب عوامل گوناگوني تاثير دارند كه به طور كلي به سه دسته تقسيم مي شوند:
1-عوامل فردي و شخصيتي
2- عوامل خانوادگي
3- عوامل آموزشگاهي و اجتماعي
در اين نوشتار سعي شده است ضمن توجه به عوامل سه گانه فوق، به زباني ساده تر، نقش و وظيفه خود دانش آموزان، خانواده و اولياي مدرسه را بررسي و راه كارهاي مناسبي ارائه نماييم.
نقش و وظيفه دانش آموزان
براي عملكرد بهتر در امتحان، دانش آموزان بايد موارد زير را به كار ببندند تا در امتحانات با مشكل اضطراب روبرو نشوند. والدين نيز نظارت كنند.
1- به خدا توكل كنيد. مطمئن باشيد ياد خدا آرامش بخش دلهاست.
2- براي مطالعه خود روش مناسبي را اختيار كنند و براي انجام مطالعه، برنامه ريزي داشته باشند.
3-از تلنبار كردن مطالب امتحان اجتناب كنند بدانند كه نمي تواند يك روز مانده به امتحان بر همه مطالب درسي تسلط كافي داشته باشند. چون وقت كافي براي انجام اين كار را ندارند.
4-از طوطي وار حفظ كردن، بپرهيزند. اگر در يادگيري مطالب درسي مشكل دارند، علت را پيدا كرده و آن را رفع كنند.
5- با آمادگي كافي و به موقع در جلسات امتحان حاضر شوند. ضمنا سعي كنند همه وسايل مورد نياز (مثل مداد، خودكار، خط كش و…) را به همراه داشته باشند. با انجام اين كار ساده، ديگر نيازي به قرض گرفتن وسايل از ديگران ندارند.
6- نسبت به امتحان مثبت انديش باشند. امتحان معيار ارزشيابي دانسته ها و توانايي هاي آنها است.
7- نكات مهم هر درس را ياد بگيرند و با مرور دائمي آن ها، هميشه خود را براي امتحان آماده نگه دارند.
8- براي موفقيت در هر آزمون، سعي كنند از هر درس، تعدادي سوال ساده، متوسط و سخت تهيه كنند تا با پاسخگويي دقيق به آنها، بتوانند تا حدود زيادي موفقيت خود را تضمين كرده باشند.
9- در هر امتحان، ابتدا به سوالاتي پاسخ دهند كه آنها را دلگرم مي كند را يعني ابتدا به سراغ آسان ترين سوال ها، بروند. بعد به سوالاتي كه نمره ي بيشتري دارند جواب دهند آن گاه به آنهايي پاسخ دهند كه مشكل تر است يا جواب دادن به آنها وقت بيشتري مي گيرد. و در آخر به سراغ آنهايي بروند كه نمره كمتري دارند. به زبان ساده تر، بايد براي پاسخگويي از يك برنامه ي منظم پيروي كنند.
10- اگر به نظر مي آيد نمي توانند به كل سوال ها پاسخ دهند، روي آن بخش هايي متمركز شوند كه پاسخ آن ها را به خوبي مي دانند.
11- براي پاسخ دادن به سوالات چند گزينه اي، بايد بدانند كه گزينه ها مطلقا يا درستند يا غلط. پس به كلمات كليدي در سوال دقت كنند. ابتدا تمام گزينه ها را بخوانند، سپس گزينه هاي آشكارا غلط را كنار زده و آن گاه گزينه درست را انتخاب كنند.
ضمناً از پاسخ دادن به سؤالاتي كه از جواب آنها اطمينان ندارند، جداً خودداري كنند يا با حدس و گمان پاسخ ندهند. چون اين نوع سؤالات معمولا نمره منفي دارند.
12- براي پاسخ به سؤالات تشريحي نيز طرح كلي داشته باشند. از لفاظي بپرهيزند. فقط به آنچه از آنها خواسته شده است، پاسخ دهند. جواب ها را با دليل ثابت كنند و اگر اصطلاح خاصي را فراموش كرده اند، آنچه را كه مي دانند به زبان خود بيان كنند.
13- به ويژه در فصل امتحانات، از معاشرت با دوستاني كه در دانش آموزان اضطراب ايجاد مي كنند، جدا دوري كنند. چون اضطراب و نگراني همچون يك بيماري مسري، خيلي زود به ديگران سرايت مي كند.
14- هر روز صبحانه مناسب و مغذي ميل كنند. زيرا مغز انسان بدون تغذيه مناسب در انجام فعاليت هاي لازم مانند حل مسئله، يادآوري و… با مشكل مواجه مي شود.
15- قبل از تحويل برگه امتحاني دست كم يك بار نوشته ها را كنترل نموده تا اگر نكاتي را در حين نوشتن فراموش كرده اند، كامل كنند.
نقش و وظيفه والدين
1- نه تنها در تمام ايام سال تحصيلي بلكه به ويژه در فصل امتحانات، شرايط فيزيكي و عاطفي مناسبي را براي فرزندانتان فراهم آوريد.
2- هميشه سعي كنيد آخرين وضعيت درسي فرزندانتان را از مدرسه جويا شويد. به ا ين ترتيب شما بهتر مي توانيد نقاط ضعف درسي آنها را پيدا كرده و براي رفع آنها برنامه ريزي نماييد.
3- از فرزندانتان بخواهيد تمام تلاش خود را براي يادگيري صرف كنند نه كسب نمره.
4- به آنها اطمينان دهيد كه از ايشان توقع بيش از حدي نداريد. به علاوه هميشه عملكرد آنها را با خودشان مقايسه كنيد. در صورت پيشرفت، آنها را تشويق و درغيراين صورت، علت يابي نموده و در صدد رفع آنها برآييد.
5- بكوشيد فرزندانتان اهميت مطالعه و درس خواندن را به خوبي درك كنند. براي اين منظور از شيوه هاي آمرانه استفاده نكنيد.چون تجربه نشان داده است كه دراين صورت اضطراب بيشتري را به آنها منتقل خواهيد كرد.
6- در روزهاي امتحان، فضاي خانواده را شاد و آرام نگه داريد. از مشاجره و برخوردهاي لفظي به ويژه با فرزندانتان پرهيز كنيد. زيرا كارشناسان معتقدند فضاي رواني و عاطفي نامطلوب خانواده در ايام امتحان، از توانايي تمركز ذهن دانش آموزان مي كاهد و رفتار آنها را دچار اختلال مي كند.
نقش و وظيفه اولياي مدرسه
1- همواره بكوشيد روش هاي مطالعه صحيح را به دانش آموزانتان آموزش دهيد.
2- سؤالات امتحاني را با هدف ارزيابي دانسته هاي دانش آموزان طراحي كنيد نه آنچه را كه آنها نمي دانند!
3- در طراحي سؤالات، از اصول سنجش و اندازه گيري پيروي كنيد.
4- به منظور آشنايي دانش آموزان با سؤالات، نحوه امتحان و نيز شناخت نقاط ضعف و قوت آنها، بر اجراي امتحانات مستمر همت گماريد.
5- از ايجاد رقابت ناسالم درميان دانش آموزان جدا اجتناب ورزيد.
6- زمان هر آزمون را با توجه به سختي و يا آساني دروس تنظيم كنيد. به همين منظور از برگزاري امتحانات با وقت بسيار كم دوري كنيد.
7- آزمون ها را در مكان هاي مناسب برگزار نموده و سعي كنيد تا حد امكان شرايط مطلوب از نظر تهويه، نوركافي، دماي مناسب و حذف عوامل صوتي مزاحم فراهم شده باشد.
8- سعي كنيد با دانش آموزانتان به گونه اي صحيح برخورد كنيد. تا حد امكان براي امتحانات ارزش بيش از حد قائل نشويد.
9- انتظارات نابجاي معلمان و شناخت ناكافي آنان از توانايي ها و استعدادهاي دانش آموزان مي تواند به فشار رواني منجر شود و در نتيجه اضطراب و استرس را بيشتر كند.
10- سعي كنيد شرايط به گونه اي باشد كه معلم مربوطه در جلسه آزمون حضور يابد. درغير اين صورت حتماً با بيان جملاتي آرامش بخش، به دانش آموزانتان روحيه بدهيد.
11- سؤالات امتحاني را با كيفيتي بالا تهيه و تكثير كنيد.
درپايان لازم به ذكر است يادآور شويم كه هرچند اين نوشته ها مي تواند در بهتر درس خواندن و جلوگيري از اضطراب كمك نمايد ولي بايد بدانيد فقط خواندن اين مطالب كافي نيست بلكه بايد به اين مطالب عمل كنيد.
نویسنده:احمد رحيمي- شاهرود
تهیه کننده مطلب: خانم محمدی
تاییدکننده مطلب: خانم جوهرچی